Τους τελευταίους μήνες οι ανθρωπότητα έχει έρθει αντιμέτωπη με μια πρωτόγνωρη για την εποχή μας πανδημία (COVID-19), η οποία οφείλεται στον κορωνοϊο SARS-CoV-2. Η επιστημονική κοινότητα, εξαρχής επιδόθηκε σε έναν αγώνα δρόμου, τόσο για την εύρεση της κατάλληλης θεραπείας/ εμβολίου, όσο και για τη δημιουργία αξιόπιστων εξετάσεων για τη διάγνωση του ιού. Περίπου 5 μήνες μετά την έναρξη της πανδημίας υπάρχουν αρκετά ελπιδοφόρα μηνύματα, ότι στο προσεχές μέλλον θα έχουμε στη φαρέτρα μας τα κατάλληλα φάρμακα, καθώς και ένα αποτελεσματικό εμβόλιο. Στον τομέα της διάγνωσης είμαστε ακόμα πιο μπροστά στις εξελίξεις και ήδη υπάρχουν εξετάσεις που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή  πράξη, προκειμένου να διαγνώσουμε τον ιό. Τα τεστ αυτά βελτιώνονται συνεχώς, ενώ αναμένονται και νέα που είναι ακόμα υπό δοκιμή. Oι εξετάσεις χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

1. Σε αυτές που αναζητούν άμεσα την παρουσία του ιού (PCR, ανίχνευση αντιγόνου του ιού) 

ΙΙ. Σε αυτές που αναζητούν έμμεσα την παρουσία του ιού (ανίχνευση αντισωμάτων του οργανισμού έναντι του ιού )

ΜΟΡΙΑΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ (PCR)

Η αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR, εκ του Polymerase Chain Reaction) είναι μία μέθοδος της μοριακής βιολογίας, κατά τη οποία γίνεται- με τη βοήθεια ενζύμων-  απομόνωση και πολλαπλασιασμός μίας συγκεκριμένης αλληλουχίας DNA. Χρησιμοποιείται ευρέως σε διάφορες μορφές της, τόσο για ερευνητικούς, όσο και για διαγνωστικούς σκοπούς. 

Για την ανίχνευση του νέου κορωνοϊού χρησιμοποιείται η PCR  πραγματικού χρόνου (Real Time PCR) και αυτή τη στιγμή αποτελεί την πιο αξιόπιστη μέθοδο για το έλεγχο ενεργού λοίμωξης από SARS CoV-2. Λαμβάνεται ρινοφαρυγγικό δείγμα και μπορούμε να έχουμε αξιόπιστα αποτελέσματα  μέσα σε λίγες ώρες. Παρόλα αυτά,  η μοριακή εξέταση, όπως και κάθε εξέταση, έχει και αδυναμίες. Έτσι, η μοριακή μέθοδος μπορεί να είναι αρνητική σε πολύ αρχικά στάδια της νόσου, καθώς και σε  κάποιους ασθενείς, στους οποίους ο ιός μπορεί να εξαφανιστεί από το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα μετά την έβδομη μέρα, αλλά να συνεχίσει να υπάρχει στους πνεύμονες. Επιπλέον, οι μοριακές εξετάσεις μας δείχνουν αν κάποιος έχει τον ιό τώρα, αλλά δεν μπορούν να μας δείξουν αν κάποιος νόσησε στο παρελθόν. Αν δηλαδή κάποιος είχε συμπτώματα, όπως βήχα και πυρετό, πριν ένα μήνα και είχε προσβληθεί από κορωνοϊο, μπορεί η μοριακή εξέτασή του να είναι αρνητική.

ΤΑΧΕΙΑ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ

Σήμερα με τον όρο αντιγόνο νοείται κάθε ξένη ουσία, η οποία όταν εισέρχεται στον οργανισμό αναγνωρίζεται από τα B-λεμφοκύτταρα και/ή Τ-λεμφοκύτταρα και μπορεί να προκαλέσει την ανάπτυξη της ειδικής ή επίκτητης ανοσίας (adaptive ή specific immunity) και την παραγωγή αντισωμάτων. Τα αντιγόνα μπορεί να είναι τοξίνες, όπως το δηλητήριο των φιδιών, μόρια στην επιφάνεια των κυττάρων (όπως για παράδειγμα τα αντιγόνα Α/Β στα ερυθρά αιμοσφαίρια) ή κάποιο μόριο της επιφάνειας των ιών. 

Χαρακτηριστικά παραδείγματα ανίχνευσης αντιγόνων είναι το αυστραλιανό αντιγόνο της ηπατίτιδας Β και η ταχεία ανίχνευση αντιγόνων γρίπης τύπου Α και Β. Αυτή τη στιγμή αξιολογούνται διάφορα τεστ ταχείας ανίχνευσης αντιγόνου του ιού SARS-Cov-2 και θεωρούμαι ότι σύντομα θα κυκλοφορήσουν για χρήση στο ευρύ κοινό. 

ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΩΝ 

Τα αντισώματα  (γνωστά και ως ανοσοσφαιρίνες) είναι  μεγάλα, σχήματος Υ πρωτεϊνικά μόρια, τα οποία παράγονται από τα Β-λεμφοκύτταρα και χρησιμοποιούνται από το ανοσοποιητικό σύστημα για να αναγνωρίσουν και να ακινητοποιήσουν ξένους εισβολείς, όπως είναι τα βακτήρια και οι ιοί. Παράγονται, δηλαδή, από τον οργανισμό, ως απόκριση στη λοίμωξη. Τα κυριότερα αντισώματα που παράγει ο ανθρώπινος οργανισμός έναντι των μικροβίων είναι δύο ειδών: τα IgΜ (παράγονται τις πρώτες ημέρες από την έναρξη των συμπτωμάτων και συνήθως παραμένουν στον οργανισμό για μικρό χρονικό διάστημα) και τα IgG (εμφανίζονται στο αίμα λίγο αργότερα από τα IgM και συνήθως παραμένουν στον οργανισμό για αρκετά χρόνια). Έμμεσα, λοιπόν, ανιχνεύοντας στο αίμα τα αντισώματα στον οργανισμό έναντι του SARS-Cov-2, μπορούμε να διαπιστώσουμε εάν ο εξεταζόμενος έχει προσβληθεί από τον ιό. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι εξετάσεις ανίχνευσης αντισωμάτων (ορολογικές εξετάσεις) θεωρούνται, προς το παρόν, βοηθητικές και όχι κύριες εξετάσεις για τη διάγνωση του νέου κορωνοϊού. Συγκεριμένα:

• Τα ΙgG αντισώματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να διαπιστώσουμε εάν κάποιος έχει  προσβληθεί από τον ιό στο παρελθόν και έχει ανοσία (χωρίς να γνωρίζουμε ακόμα πόσο διαρκεί αυτή η ανοσία). Από την έως τώρα βιβλιογραφία προκύπτει ότι τα IgG αντισώματα θετικοποιούνται από την 14η ημέρα και μετά από την έναρξη των συμπτωμάτων. 

• • Τα IgM αντισώματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να διαπιστωθεί εάν υπάρχει ενεργή λοίμωξη.  Από την έως τώρα βιβλιογραφία προκύπτει ότι θετικοποιούνται από την 7η ημέρα από την έναρξη των συμπτωμάτων, ενώ υπάρχουν μελέτες που θεωρούν ασφαλέστερο χρονικό διάστημα τις 14 ημέρες. Mπορούν να χρησιμοποιηθούν επικουρικά σε συνδυασμό με την PCR για τη διάγνωση της ενεργού λοίμωξης. 

• Η ορολογική διάγνωση (μέτρηση IgG & IgM αντισωμάτων) είναι ιδιαίτερα σημαντική για ασθενείς με ήπια συμπτώματα, οι οποίοι συνήθως προσέρχονται στο γιατρό με καθυστέρηση, πέρα από τις πρώτες 2 εβδομάδες έναρξης της ασθένειας.
  
  

Εικόνα: Εκτιμώμενη μεταβολή με την πάροδο του χρόνου στις διαγνωστικές δοκιμές για την ανίχνευση της λοίμωξης SARS-CoV-2 σε σχέση με την εμφάνιση συμπτωμάτων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Abbasi, Jennifer (17 April 2020). “The Promise and Peril of Antibody Testing for COVID-19”. JAMA. JAMA Network. doi:10.1001/jama.2020.6170. PMID 32301958. Retrieved 20 April 2020.
2. “Total tests for COVID-19 per 1,000 people”. Our World in Data. Retrieved 16 April 2020.
3. “Real-Time RT-PCR Panel for Detection 2019-nCoV”. Centers for Disease Control and Prevention. 29 January 2020. Archived from the original on 30 January 2020. Retrieved 1 February 2020.
4. “Tests that have been approved for research or surveillance purposes only”. Johns Hopkins. 30 April 2020. Retrieved 1 May 2020.
5. https://documents.worldbank.org/curated/en/145161586536712080/pdf/Purpose-and-Options-for-Testing-for-SARS-Cov2-the-COVID-19-Virus-Considerations-for-World-Bank-Task-Teams-Managing-COVID-19-Fast-Track-Facility-Operations.pdf
6. https://jamanetwork.com

Βάιος Σπυρόπουλος MD, Msc, PhD
Ιατρός Βιοπαθολόγος
Επιστημονικά Υπεύθυνος  του ομίλου διαγνωστικών κέντρων «ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΠΙΒΛΕΨΗ»