Το σπερμοδιάγραμμα αποτελεί τη βασική εξέταση σπέρματος και χρησιμοποιείται ως κύριο διαγνωστικό εργαλείο ελέγχου της ανδρικής γονιμότητας. Βασίζεται στη μακροσκοπική και μικροσκοπική παρατήρηση δείγματος σπέρματος, παρέχοντας στον κλινικό ιατρό εργαστηριακά δεδομένα, απαραίτητα για την προσέγγιση θεμάτων γονιμότητας. Βασικές παράμετροι που εξετάζονται στο πλαίσιο ενός σπερμοδιαγράμματος περιλαμβάνουν τη συγκέντρωση (αριθμό) σπερματοζωαρίων, την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων και τον έλεγχο της μορφολογίας τους. Στο ανδρολογικό εργαστήριο της Ιατρικής Επίβλεψης, το σπερμοδιάγραμμα πραγματοποιείται σύμφωνα με τις νεότερες (2010) κατευθυντήριες οδηγίες του Π.Ο.Υ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) και διενεργείται από έμπειρο και εξειδικευμένο προσωπικό, χωρίς τη χρήση αυτόματων αναλυτών, ώστε να εξασφαλίζεται η αξιοπιστία και η ακρίβεια των αποτελεσμάτων.

Ο προσδιορισμός του κατακερματισμού του DNA των σπερματοζωαρίων αποτελεί μια εξέταση που έχει ως στόχο να καλυφθεί η ανάγκη για νέους, βελτιωμένους δείκτες ανδρικής υπογονιμότητας, καθώς σύμφωνα με τη σύγχρονη βιβλιογραφία το σπερμοδιάγραμμα, από μόνο του, δεν αποτελεί πάντα αντιπροσωπευτικό προγνωστικό παράγοντα της ανδρικής γονιμότητας. Η εξέταση λοιπόν αυτή, προσδιορίζει τις αλλοιώσεις των δομικών συστατικών του DNA των σπερματοζωαρίων (κατακερματισμός χρωματίνης), που δεν αντικατοπτρίζονται στη μορφολογία, κινητικότητα ή συγκέντρωση των σπερματοζωαρίων. Αυξημένος δείκτης κατακερματισμού DNA σπερματοζωαρίων έχει ως πιθανές συνέπειες μειωμένη ικανότητα γονιμοποίησης, ελλιπή ή πλήρη αναστολή της ανάπτυξης του εμβρύου, αυξημένη πιθανότητα αποβολής και μειωμένα ποσοστά εγκυμοσύνης. Η κλινική αξία αυτού του τεστ παίζει σημαντικό ρόλο στη συμβουλευτική σε περιπτώσεις ανεξήγητης υπογονιμότητας και στον καλύτερο προσανατολισμό ζευγαριών υποψήφιων για ενδομήτρια σπερματέγχυση. Επίσης, σύμφωνα με σύγχρονες επιστημονικές μελέτες, φαίνεται ότι ο κατακερματισμός του DNA των σπερματοζωαρίων είναι αναστρέψιμη διαδικασία και ο δείκτης κατακερματισμού δύναται να μειωθεί με την κατάλληλη χορήγηση αντιοξειδωτικών παραγόντων και αντιβιοτικών.

Ο έλεγχος βιωσιμότητας των σπερματοζωαρίων μπορεί να εφαρμοστεί ως έλεγχος ρουτίνας σε όλα τα δείγματα σπέρματος, αλλά είναι ιδιαίτερα σημαντικός για δείγματα που παρουσιάζουν προοδευτική κίνηση σε ποσοστό μικρότερο του 40%. Έχει μεγάλη κλινική αξία να γνωρίζει ο θεράπων ιατρός εάν τα ακίνητα σπερματοζωάρια είναι ζωντανά ή νεκρά, ώστε να βοηθηθεί στη διαγνωστική προσέγγιση και θεραπευτική αντιμετώπιση της ανδρικής υπογονιμότητας.

Πρόκειται για τον έλεγχο της απόδοσης του σπέρματος μετά από εργαστηριακή επεξεργασία. Σε αυτήν την περίπτωση, το σπέρμα υποβάλλεται σε κατάλληλη μέθοδο ενεργοποίησης, κατά την οποία απομακρύνεται το σπερματικό πλάσμα, ενώ ταυτόχρονα διαχωρίζονται και επιλέγονται τα πιο κινητά και μορφολογικά φυσιολογικά σπερματοζωάρια, απαλλαγμένα από την παρουσία νεκρών σπερματοζωαρίων, ανώριμων μορφών σπερματοζωαρίων και άλλων πιθανώς επιβλαβών κυτταρικών στοιχείων. Ως διαγνωστικό εργαλείο, η ενεργοποίηση σπέρματος χρησιμοποιείται προκειμένου ο κλινικός ιατρός να μπορέσει με τη βοήθεια εργαστηριακών δεδομένων να αποφασίσει εάν ένα δείγμα σπέρματος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για ενδομήτρια σπερματέγχυση ή αν κρίνεται «ανεπαρκές» για τέτοια χρήση και είναι προτιμότερο να χρησιμοποιηθεί στο πλαίσιο εξωσωματικής γονιμοποίησης.